Oligopolie?

Recent gaf Lubbert van Dellen, regiodirecteur van accon avm, aan dat naar zijn verwachting de MKB-accountantsmarkt de komende jaren zou uitgroeien naar een oligopolie; een markt waarin maar een zeer beperkt aantal aanbieders aanwezig is. Een oligopolie ontstaat over het algemeen in een markt waar veel kapitaal of heel specialistische kennis noodzakelijk is. Ik ben het niet met hem eens; ik denk dat er eerder sprake is van een self fulfilling prophecy van een aantal kantoren om hun expansiedrift te rechtvaardigen. Overigens gesteund door een aantal banken die elkaar allemaal napraten over de aankomende fusiegolf in de accountancymarkt.

In de afgelopen twee maanden begon vrijwel elk gesprek dat ik voerde met de vraag met welk kantoor ik van plan ben om te gaan fuseren. Ja, de komende jaren zullen er zeker nog kantoren met elkaar gaan fuseren. De vraag is echter of het nu verstandig is om te fuseren. Ieder persbericht spreekt over twee redenen voor de fusie; schaalvergroting is noodzakelijk om de steeds maar stijgende ICT-kosten te kunnen dragen en om in de arbeidsmarkt voldoende talent te kunnen aantrekken. Tussen de regels door lees je vaak dan ook nog iets over de toenemende regeldruk in de accountancy, maar iedereen weet dat je dat niet oplost door alleen maar groter te worden.

Verouderende ICT-systemen
Ik zal het eerlijk zeggen: ik word niet zo warm of koud van deze redenen en volgens mij zijn ze deels niet juist en ziet men een aantal ontwikkelingen over het hoofd. Laat ik met de ICT-kosten beginnen. Ons beroep wordt steeds afhankelijker van ICT-systemen, maar het is niet zo dat onze ICT-systemen zo uniek zijn dat we ze zelf ontwikkelen. Nee, we kopen standaardoplossingen die we allemaal inzetten. Voor een deel zijn de softwaresystemen die we nu in de accountancy gebruiken afkomstig uit de jaren ’80 van de vorige eeuw en werken ze niet meer goed samen met de moderne ICT-infrastructuren die vandaag de dag beschikbaar zijn. Dit leidt (tijdelijk) tot grote kosten, omdat we als beroep geen vuist maken richting leveranciers om sneller hun systemen te moderniseren. Binnen enkele jaren zullen steeds meer systemen afkomstig zijn uit de zogenaamde cloud. Er zijn al voorbeelden, zoals bijvoorbeeld de leveranciers van online boekhoud- en loonverwerkingspakketten die hun diensten inclusief infrastructuur aanbieden. Uiteraard zullen, door de omvang, kleinere accountantskantoren voor deze diensten een hogere prijs moeten betalen dan de grotere kantoren. Maar, omdat dit toch variabele kosten zijn, maakt het niet zoveel uit. En de ontwikkeling in de cloud gaat snel, nu ook Microsoft begonnen is om haar officepakketten via internet aan te bieden. Naast het kostenaspect is het de vraag of een grote speler nog wel de wendbaarheid heeft om snel op de continu veranderende ontwikkelingen in de ICT-markt in te spelen. Immers, de implementatie van nieuwe systemen is maar voor 20% techniek en voor 80% organisatie. En hoe groter die organisatie, des te complexer het wordt.

Arbeidsmarkt
Ook het argument van de arbeidsmarkt snap ik niet echt. Natuurlijk heb je als groter kantoor meer middelen om een grote arbeidsmarktcampagne op te tuigen, faciliteiten als een inhouse opleiding aan te bieden en ben ik misschien gewoon beter zichtbaar als werkgever. Maar we weten ook dat de traditionele arbeidsmarktcampagne steeds meer wordt vervangen door een virtuele, waar social media een hoofdrol spelen en die vrij toegankelijk is voor iedere speler tegen lage kosten. Tegelijkertijd zien we de ontwikkeling dat steeds meer mensen kiezen voor een bestaan als zzp’er, omdat zij niet langer gevangen willen zijn in de grote – en vanzelf ook bureaucratische – intensieve menshouderijen. ‘Small is beautifull’ zullen we maar zeggen. Dus als we denken dat door op de Big Four te gaan lijken meer mensen naar ons overkomen, komen we misschien van een koude kermis thuis.

En wat mis ik dan in die persberichten over fusies? Een visie op de toekomst in de accountancy. Mijns inziens zal het beroep de komende jaren een aantal veranderingen doormaken en de vraag is of omvang dan prettig is of alleen maar in de weg zit? Hierna ga ik in op enkele ontwikkelingen die de komende jaren onvermijdelijk zijn.

Demografie
De demografische vooruitzichten van Nederland zijn niet rooskleurig en dat weten wij al jaren. Vaak roept men dat er een tekort is aan arbeidskrachten in 2020. Ik ben echter van mening dat we misschien in 2020 een groter tekort hebben aan ondernemers en dus ook ondernemingen. Uit onderzoek van CBW Mitex en het HBD blijkt dat in 2020 50% van de retailondernemers zal zijn verdwenen. Kijken we vandaag naar de leeftijdsopbouw van ondernemers en projecteren we die 10 jaar vooruit, dan kunnen we niet anders dan tot de conclusie komen dat het aantal ondernemers drastisch zal gaan afnemen.

Percentage ondernemers naar leeftijd
leeftijd 1996 2009

15 tot 25 jaar 3,6 3,2
25 tot 35 jaar 21,8 14,3
35 tot 45 jaar 29,8 32
45 tot 55 jaar 29,7 30,3
55 tot 65 jaar 15,2 20,4
Bron: EIM

Ook in de accountancy zal de demografie zijn effect op het ondernemerschap gaan hebben; veel eenmanspraktijken zullen de komende 10 jaar gaan verdwijnen. De demografische ontwikkelingen zijn daarnaast ook nog eens sterk regionaal gebonden: bepaalde regio’s krimpen sterk en weer andere groeien. Kortom, de komende jaren zullen wij in het MKB-domein een sterke krimp zien van het aantal ondernemingen. Een belangrijke vraag bij een overname is derhalve de leeftijdsopbouw van het klantenbestand.
Het is normaal om in de accountancy 80 tot 120% van de omzet te betalen bij overnames, maar met een aanzienlijke krimp van de markt in het vooruitzicht is het maar de vraag of dit nog wel een juiste berekenwijze is.

Nieuwe businessmodellen
We zijn het er over eens dat het landschap van de accountancy de komende jaren sterk zal veranderen. Mijns inziens zijn er hierbij twee kernwoorden – operational excellence en customer intimacy – die niet los van elkaar gezien mogen worden. Met operational exellence zullen wij ons primaire proces steeds optimaler gaan inrichten, net als een logistiek productieproces. Aan de voorkant hebben we steeds meer behoefte aan mensen die ondernemers breed kunnen ondersteunen bij hun ondernemingsvraagstukken, dus customer intimacy. Deze grootschalige verandering zal invloed gaan hebben op de hoeveelheid werk maar tevens op welke mensen bij ons werkzaam zijn. Kantoren die dit goed doen, zullen de komende jaren eerst een krimp in personeel doormaken alvorens door te groeien.
Daarbij zal tevens het businessmodel van uren maal tarief onder druk komen te staan. Immers, door operational excellence zal het aantal gewerkte uren aan een klant sterk afnemen. Dit biedt ruimte voor nieuwe diensten met een hoge toegevoegde waarde. Ik zeg dit bewust, omdat we moeten zien te voorkomen dat we in een soort supermarktoorlog in de accountancy terechtkomen; de les daarvan ligt in de controlepraktijk. Het loslaten van uren maal tarief zal voor velen wel moeilijk zijn, omdat onze systemen en ons denken hierop ingericht zijn.



Droom
Het lijkt een mooie droom: een oligoplie in de accountancy. Helaas, daarvoor is onze deskundigheid en zijn onze systemen te gewoon. Ik denk dat we in plaats van te dromen van een oligopolie ons moeten afvragen of er geen andere aanbieders onze markt kunnen betreden die geen verleden hebben. En die met een fris en innovatief concept onze markt gaan opschudden. De luchtvaart, de reiswereld en de verzekeringswereld kennen immers al de voorbeelden. Zeker met het optrekken van de controleverplichtingen, het afschaffen van de verplichte jaarrekening, kan er wel eens een heel aanlokkelijke markt gaan ontstaan voor nieuwe toetreders. En is groot dan het concept of is dat juist klein en wendbaar? Moet je dan investeren in meer van hetzelfde of moet je ruimte houden om juist in nieuwe innovaties te investeren? De toekomst zal het ons leren.