De toekomst van de jaarrekening

Het afgelopen jaar hebben wij binnen de SRA geprobeerd om een toekomstvisie op het accountantskantoor van 2020 te ontwikkelen. Maar alleen die visie is niet genoeg, de weg er naartoe is nog veel spannender. Want welke stappen moeten accountantskantoren de komende jaren zetten? Voor elk accountantskantoor is die weg anders; kantoren verschillen nu, en dat doen ze in 2020 nog steeds. Daarom hebben wij een aantal scenario’s geschetst die kunnen worden uitgerold.

Voordat ik de verschillende scenario’s toelicht, is het verstandig om eerst eens naar de jaarrekening van vandaag te kijken. De jaarrekening vandaag is een stuk ambachtelijk werk dat door de accountant specifiek voor de klant wordt opgesteld. In logistieke termen zouden we spreken over semi-maatwerk; het werk is immers voor een gedeelte geautomatiseerd. Optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en de lay-out laten we sinds een aantal jaren door een rapportgenerator uitvoeren. Hoewel we er over de lay-out eigenlijk nog steeds niet uit zijn, want het liefst zouden we net als vroeger de jaarrekening gewoon in een tekstverwerker willen uitwerken. En natuurlijk stellen we de jaarrekening wel goed op conform Titel 9 BW 2 en de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving. Waarom? Omdat wij dat belangrijk vinden, niet omdat de klant erom vraagt. Wat weet de klant nu van de complexe regelgeving?

De jaarrekening wordt ook voorzien van een samenstellingsverklaring. Nog meer ambachtelijk werk, waarbij we de administratie nog eens grondig omkeren en we de nodige aansluitingen zoeken en vinden. Jammer alleen dat het maatschappelijk verkeer de waarde van de samenstellingsverklaring maar niet wil zien. Anders gesteld: we bieden onze klant een all inclusive vakantie, of hij er nu om gevraagd heeft of niet.

Proces
Kijken we nog eens naar het proces van het samenstellen van de jaarrekening, dan zien we grote gelijkenissen met een logistiek proces. Van de grondstof administratieve bescheiden wordt het halffabrikaat administratie gemaakt. Hoewel een aantal kantoren dit geterugsourcet heeft naar de klanten (online boekhouden) of aan het administreren is met scan to-boeken en het dan outsourcet naar de softwareleverancier. Hierna is er het proces van het samenstellen, vaak nog ambachtelijk uitgevoerd, hoewel er nog steeds kantoren aan het kijken zijn of het geoutsourcet kan worden naar India, Zuid-Afrika of Suriname. Dit levert een eerste eindproduct voor de jaarrekening, maar we zijn nog niet klaar, want iets anders opgeteld levert dat uiteindelijk nog een laatste product op: de fiscale aangifte. Zoals ik al aangaf, een proces van semi-maatwerk. Maar wat als we volgens de logistieke wetten het klantorder-ontkoppelpunt gaan verleggen? Welke gevolgen heeft dit voor het proces en het businessmodel? In de volgende scenario’s wordt dit nader verklaard.

Scenario 1: de papieren standaard jaarrekening
Stel, we verschuiven het klantorder-ontkoppelpunt zodanig dat we geen semi-maatwerk meer maken maar dat we verschuiven naar massaproductie. Misschien moeten we er dan voor zorgen dat de transformatie van administratieve bescheiden naar de administratie zodanig plaatsvindt dat dat voor alle klanten op dezelfde wijze gebeurt. Anders gesteld, we gaan de SBR/XBRL-code al toevoegen bij het vastleggen van de basisbescheiden. Administreren wordt dan rapporteren. Het samenstellen van de administratie is dan alleen nog het op een andere wijze presenteren van de administratie. Door de uniforme codering wordt het ook eenvoudiger om een aantal controles verregaand te automatiseren. De klant krijgt uiteindelijk een standaardproduct. Het ligt voor de hand dat voor fiscale waarderingsgrondslagen wordt gekozen om ook het aangifteproces verder te integreren en te vereenvoudigen.
Dit kan alleen werken indien het accountantskantoor een groot aantal identieke klanten heeft. Anders is het niet mogelijk om het proces zover te optimaliseren. Accountantskantoren die gaan voor dit scenario, dienen zich te specialiseren in één of meerdere branches. Ander marktsegment is natuurlijk de steeds groter wordende groep van zelfstandige professionals (zzp’ers). Het businessmodel zal veranderen; de vraag is of het mogelijk blijft om de prijs van de jaarrekening te bepalen door middel van uren maal tarief of dat er nieuwe prijsmodellen moeten worden bedacht. De kosten voor personeel zullen afnemen, maar de kosten voor ICT zullen daarnaast toenemen. En nog steeds komt de jaarrekening uit op papier.

Scenario 2: de digitale standaard jaarrekening
Het is maar een kleine stap van een papieren jaarrekening naar een digitale jaarrekening. En wat is digitaal? Een jaarrekening in pdf-formaat, een jaarrekening in een portaal of een interactieve jaarrekening op een iPad? Wat dat betreft is er niet één digitale jaarrekening; we zullen jaarrekeningen in de komende jaren steeds vaker in verschillende verschijningsvormen zien. Basis voor al deze jaarrekeningen zal echter wel het XBRL-formaat zijn waarin de data voor de jaarrekening opgesloten zullen zijn.

Scenario 3: de gepersonaliseerde jaarrekening
Een tegenhanger van de sterk gestandaardiseerde jaarrekening is de gepersonaliseerde jaarrekening; maatwerk, dus toegesneden op de behoefte van de klant. Deze jaarrekening heeft als doelstelling de klant vooral te adviseren. Naast de gebruikelijke wettelijk verplichte informatie zal de jaarrekening bijvoorbeeld ook benchmark-, ratinggegevens en een prognose bevatten. Deze jaarrekening heeft als doelstelling om de klant zo goed als mogelijk te adviseren over zijn financiële situatie. Deze kan nog steeds op papier worden verstrekt, maar dit kan ook heel goed in digitale vorm. Zeker bij forecasts en benchmarks is de klant misschien wel zelf in staat om – bijvoorbeeld via een portaal – te spelen met de uitgangspunten. Deze jaarrekening is natuurlijk bestemd voor díe klanten die ook behoefte hebben aan advisering en die bereid zijn om hiervoor te betalen. Het businessmodel verandert, omdat de jaarrekening niet meer het eindproduct is, maar juist de basis de basis voor advisering. Dit scenario heeft wel gevolgen voor het personeel op het accountantskantoor; zij zullen meer adviseur dan accountant moeten zijn.

Scenario 4: de (jaar)rekening
Eigenlijk is dit vierde scenario een subscenario op de hiervoor genoemde scenario’s. Dit scenario wordt mogelijk als steeds meer informatie digitaal bij ons komt en het invoeren van gegevens overbodig maakt. Dan zal het maken van een rekening niet meer een jaarlijkse aangelegenheid zijn, maar ook eenvoudig per kwartaal, maand of wel dag gerealiseerd kunnen worden. Dat kan vandaag natuurlijk ook wel, maar dat brengt nog steeds te veel kosten met zich mee. We gaan dan dus eigenlijk naar continous reporting.

Scenario 5: de commerciële en maatschappelijke jaarrekening
Menig jaarrekening slijt zijn leven in een stoffige stapel met zijn jongere en oudere broertjes nadat hij eenmalig gelezen is. Het is opvallend hoe weinig in het MKB gebruik wordt gemaakt van de jaarrekening als communicatiemiddel richting de vele stakeholders van een onderneming. Deze trend lijkt nu ook een beetje doorbroken te worden door de wens van steeds meer ondernemingen om een zogenaamd duurzaamheidsverslag of mvo-verslag te maken. De vraag is waarom wij als accountants daar niet bij betrokken zijn? Tijdens het congres werd daar een beetje lacherig over gedaan; dit was toch weer een hype! Dat is de iPad ook, en daar wordt door Apple ook gewoon aan verdiend. Dus waarom niet instappen op de wens van onze klanten? Op den duur zullen we mogelijk een verschuiving zien, waaruit blijkt dat duurzaamheid ook zijn weerslag zal gaan krijgen op de waarderingsmethodieken die we vandaag de dag hanteren.

Verdwijnt de jaarrekening?
Nee, de jaarrekening zal niet verdwijnen, zolang er ondernemingen bestaan zal er een behoefte blijven aan verantwoording, dat is van alle tijden. Alleen de wijze waarop – en met welke doelstelling – zal de komende jaren sterk veranderen. Ik ben wel klaar voor deze uitdaging.


Dit verhaal is een verdere verdieping en toelichting van de lezing die ik gaf op het jaarrekeningcongres van de SRA over de toekomst van de jaarrekening. Hieronder staat de bijbehorende presentatie:

De jaarrekening (nr)[1]

View more presentations from ftsang.